Tsambagaraviin Magtaal
Цамбагаравын магтаал
Tsambagaraviin magtaal
Цамбагарав бол Ховд аймгийн (баруун монгол) Эрдэнэбүрэн сумын нутагт орших “Өөлд” овгийн шүтээн хайрхан юм.
Төвдөөр Цамба гэж нэрлэгддэг уг тэнгэр сахиус нь Вишну тэнгэрээс хувилж гарсан гэж үздэг. Түүнийг ертөнцийн эзэн тэнгэр гэж зарим уламжлалд үздэг ба сав ертөнцийг үүсгэн тогтнуулах учралтай хэмээн тайлбарласан байдаг. Биеийн зүс саран мэт цагаан. Гурван мэлмий, цагаан торгон хувцастай, цагаан ажнай хөлөглөн, саран дэвсгэрт лянхуа дээр, галт гилбэлзээн, хуй салхи, аянга цахилгааны дунд аймшиггүй зоригтой догшин дүрээр амьтныг мөрд удирдахаар оршино.
Мөн эр хүнд ханийн тэнгэр тэтгэх буюу сайн ханьтай учрахад нөлөөлдөг гэж үздэг тул Цамба сахиусны уншлагын зан үйлийг эрчүүдэд тусгайлан үйлддэг.
Гарав (гарбу) гэдэг нь Төвдөөр цагаан гэсэн өнгөний нэр. Цамбагарав уулын тухайд энэ нь мөнх цасаар хучигдсан орой хэсгийг илэрхийлсэн утгатай.
Эх сурвалж:
С.Нэргүй. Бурханы шашин ба монгол ёсон. Уб., 2017, тал 607.
Зүүн хүрээ Дашчойлин хийдийн Бурхан урлаач зүүн хүрээ коллежийн их бичгийн багш Мягмарын Эрдэмбилэг. 2023.07.23
Tsambagarav khairkhan, Khovd, Erdeneburen sum. ©Steve Morel, 2018.
- Мөнх цасан үcээ
Магнай уруугаа самнасан
Тэнгэрийн цагаан үүлийг
Тэргүүн дээрээ тогтоосон
- Алтан эрдэнэсийн шигтгээтэй
Амьтдыг тэтгэх хөрстэй
Хадан хээтэй дээлээ
Ханагар биедээ нөмөрсөн
Өвгөн аав шиг Цамбагарав минь
Хурмастын хойморт заларч байна
- Галдан бошигт1 хааны удамтай
Гал тамгатай Өөлдүүд
Галаа асааснаас хойш
Хоёр зууны туршид
Хомстгож унтраагаагүй
Газар нутгаа дээдлэн
Шүтэн залбирч мөргөдөг
Овоо тахилгаа босгож
Шүншиглэн биширч тахидаг
Найр наадмаа хийж
Наргиж баясаж цэнгэдэг
Өвгөн аав шиг Цамбагарав минь
Огторгуйн хойморт заларч байна
- Өнө эртнээс нааш
Өштөн (өшөөтэй) дайснаас аварсан
Өлсөн өвдөж ядрахын
Зовлон аюулд учруулалгүй
- Эгнэгт хайрлаж хүндэлдэг
Эцэг өвгөдийн минь цогцсыг
Эрдэнэт шороондоо шингээж
Эрүүл хөрсөндөө мөнхөлсөн
Өвгөн аав шиг Цамбагарав минь
Орчлонгийн хойморт заларч байна
- Цагаан сарын шинийн нэгний
Бэлгэтэй сайн өдөр
Эрин жилийн туршид
Энэрч өршөөхийг гуйж
Эр савдагтай Цамбагарав тандаа
Хавиргатай шаантаа (малын яс) өргөдөг
Эм савдагтай Алтан Хөхий ханьтай гэж
Өвчүүтэй идээгээ барьдаг
Өвгөн аав шиг Цамбагарав минь
Орчлонгийн хойморт заларч байна
- Эхээс намайг төрөхөд минь
Энхрийлэн тосож аваад
Цэвэр агаараараа тэжээж
Цэнгэг усаараа угааж
Илчит бууцаараа дулаацуулсан
Өвгөн аав шиг Цамбагарав минь
Орчлонгийн хойморт заларч байна
- Munkh tsasan usee
Magnai uruugaa samnasan
Tengeriin tsagaan uuliig
Terguun deeree togtooson
- Altan erdenesiin shigtgeetei
Amitdiig tetgekh khurstei
Khadan kheetei deelee
Khanagar biedee numursun
Uwgun aav shig Tsambagarav mini
Khurmastiin khoimort zalarch baina
- Galdan boshigt khaanii udamtai
Gal tamgatai Uulduud
Galaa asaasnaas khoish
Khoyr zuunii turshid
Khomstgoj untraagaagui
Gazar nutgaa deedlen
Shuten zalbirch murgudug
Ovoo takhilgaa bosgoj
Shunshiglen bishirch takhidag
Nair naadmaa khiij
Nargij bayasaj tsengedeg
Uwgun aav shig Tsambagarav mini
Ogtorguin khoimort zalarch baina
- Unu ertnees naash
Ushtun (ushuutei) daisnaas avarsan
Ulsun uvduj yadrakhiin
Zovlon ayuld uchruulalgui
- Egnegt khairlaj khundeldeg
Etseg uvgudiin mini tsogtssiig
Erdenet shoroondoo shingeej
Eruul khursunduu munkhulsun
Uwgun aav shig Tsambagarav mini
Orchlongiin khoimort zalarch baina
- Tsagaan sariin shiniin negnii
Belgetei sain udur
Erin jiliin turshid
Enerch urshuukhiig guij
Er savdagtai Tsambagarav tandaa
Khavirgatai shaantaa (maliin yas) urgudug
Em savdagtai Altan Khukhii khanitai gej
Uvchuutei ideegee baridag
Uwgun aav shig Tsambagarav mini
Orchlongiin khoimort zalarch baina
- Ekhees namaig turukhud mini
Enkhriilen tosoj avaad
Tsever agaaraaraa tejeej
Tsengeg usaaraa ugaaj
Ilchit buutsaaraa dulaatsuulsan
Uwgun aav shig Tsambagarav mini
Orchlongiin khoimort zalarch baina
Эх сурвалж:
Нямх “Бороо” Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн сум Шураг баг – Өөлд Малчин – 2018.10.03.
1 Галдан бошигт хаан (1644-1697) нь Зүүнгарын хаант улсын хунтайж (1671-1677) байв. Тэрбээр Манжийн түрэмгийллийн эсрэг Монголын үндэсний тусгаар тогтнолын төлөө удаан хугацаанд тууштай тэмцсэн.
2 Алтан Хөхий бол Ховд аймгийн Мянгад сумын нутагт орших “Мянгад” овгийн шүтээн хайрхан юм.
Čambaɣarbu-yin magtaɣal
- Möngke tsasun üsü-ben
Mangnai-uruɣa-ban samnaɣsan
Tngri-yin tsaɣan egüle-yi
Terigün deger-e-ben toɣtaɣaɣsan
- Altan erdenis-ün sigidgege-tei
Amitad-i tetgükü kürüsü-tei
Qatan ketei debel-iyen
Qanaɣar bey-e-dür-iyen nömürügsün
Ebügen abu siɣ čambaɣarbu minu
Qurmusta-yin qoyimur-tur ǰalaraǰu bayin-a
- Ɣaldan bošuɣtu qaɣan-u udumtai
Ɣal tamaɣatai ögeled-nügüd
Ɣal-iyan asaɣaɣsan-ača qoyisi
Qoyar ǰaɣun-u tursida
Qomsadɣaju untaraɣaɣ-a-ügei
Ɣaǰar nutuɣ-iyan degedülen
Sidün ǰalbariju mörgüdeg
Obuɣ-a taqilɣ-a-ban bosɣaju
Šüngsiglen bisirejü taqidaɣ
Nayir naɣadum-iyan qijü
Nargiju bayasču čenggedeg
Ebügen abu siɣ čambaɣarbu minu
Oɣtarɣui-yin qoyimur-tur ǰalaraǰu bayin-a
- Öni erten-eče naɣasi
Ösiten (ösiyetei) dayisun-ača aburaɣsan
Ölüsün ebedčü yadaraqu-yin
J̌obalang ayul-dur učaraɣulul-ügei
- Egenegte qayiralaju köndüledeg
Ečige ebüged-ün mini čoɣčas-i
Erdenitü siroi-dur-iyan singgegejü
Eregül körügsen-dür-iyen möngkelegsen
Ebügen abu siɣ čambaɣarbu minu
Orčilang-un qoyimur-tur ǰalaraǰu bayin-a
- Čaɣan sar-a-yin sin-e-yin nigen-ü
Belge-tei sayin edür
Erin jil-ün tursida
Enerijü örüsiyekü-yi ɣuyuju
Er-e sabdaɣ-tai čambaɣarbu tan-dur-iyan
Qabirɣ-a-tai šaɣantu-ban (mal-un yasu) ergüdeg
Em-e sabdaɣ-tai altan kökei qani-tai gejü
Ebčigüü-tei idege-ben baridaɣ
Ebügen abu siɣ čambaɣarvu minu
Orčilang-un qoyimur-tur ǰalaraǰu bayin-a
- Eke-eče namayi törükü-dür mini
Engküreyilen tosču abuɣad
Čeber aɣar-iyar-iyan tejigejü
Čenggeg usu-bar-iyan ukiyaju
Ilčitü baɣuča-bar-iyan dulaɣačaɣuluɣsan
Ebügen abu siɣ čambaɣarbu minu
Orčilang-un qoyimur-tur ǰalaraǰu bayin-a
Praise of Tsambagarav
Tsambagarav is the respected and revered mountain of the Uuld tribe, located in the region of Erdeneburen, in the province of Khovd, in western Mongolia.
The word Tsamba refers to the name of a guardian spirit in Tibetan mythology which is believed to be a part of the god Vishnu. In some beliefs, he is considered to be the lord of the universe who is destined to create and maintain it. His body is as white as the moon with three eyes, dressed in white silk, riding a white steed and standing on a moon shaped lotus in the midst of fire, whirlwind and lightning. He looks fearless and fierce while leading all living creatures.
Also, the ritual dedicated to the guardian spirit Tsamba is specially performed for men as it is believed that it brings good omen to a man and helps him find a right partner in life.
The word garav (ɣarbu) is the Tibetan word for the colour white. Here, for the Tsambagarav mountain, it refers to its summit which is covered with eternal snow.
Source:
С.Нэргүй. Бурханы шашин ба монгол ёсон. Уб., 2017, page 607.
Erdembileg Myagmar, teacher in the college of Zuun khuree and deity painter in the Zuun khuree Dashchoilin monastery. 23.07.2023
- His eternal snowy hair
Combed over his head…
The white clouds of Tenger
Set upon his brow…
- With a land of golden treasures inlay
That feeds all its creatures
His mantle, adorned with a rocky pattern
Covers his endless body
Like a grandfather… O dear Tsambagarav
Enthroned in the sky’s place of honour…
- Descendants of the king Galdan Boshigt1
The Uuld with the symbol of fire
Kept their flame without perishing
For two centuries
Since it has been lit
Esteeming their homeland
Admiring, venerating, and worshipping
Building their cairn’s place of oblation
Admiring, deifying, and sacrificing2
Celebrating their feast of Naadam
Rejoicing, enjoying and exulting…
Like a grandfather… O dear Tsambagarav
Enthroned in heaven’s place of honour…
- Since ancient times
Has shielded us from foes and hostilities
And relieved the distress and peril of
Exhaustion, infliction and starvation
- The remains of our forefathers
Merged in its precious soil
Dignified and treasured
Forever in its rich and healthy land
Like a grandfather… O dear Tsambagarav
Enthroned in the universe’s place of honour…
- On the first day of the new lunar year
A day of good omens,
For the coming years
We beseech your blessings…
To you, Tsambagarav, with the nature gods
Ribs and a shank are presented
And to your companion, Altan Khuhii3, with the nature goddesses
A brisket from our feast is offered
Like a grandfather… O dear Tsambagarav
Enthroned in the universe’s place of honour…
- Tenderly welcomed and embraced
When my mother gave birth to me
Nurtured in clean air
Bathed in crystal water
And heated by warm manure…
Like a grandfather… O dear Tsambagarav
Enthroned in the universe’s place of honour…
Source:
Nyamkh “Boroo” – Khovd Province, region of Erdeneburen, Shurag Bag – Herder Uuld – 2018.10.03.
1 Galdan Boshigt (1644-1697) was the king of the empire Zuungar Khaant (1671-1677) and firmly fought for a long time for Mongol national independence against the Manchurian invaders.
2 In Mongolia, to pay respect to the spirit of a place, sacrifices (offering) are made to the area’s cairn. Usually three stones, milk, or milk products are sacrificed (offered) to the cairn. Sometimes little pieces of meat, juniper or wild thyme can be burned. It is also common to see money, or khadag (silk scarf) attached to the cairn.
3 Altan Khuhii is the respected and revered mountain of the Myangad tribe, located in the region of Myangad, in the province of Khovd.
Louange à Tsambagarav
Tsambagarav est la montagne respectée et vénérée de la tribu Uuld, située dans la région d’Erdeneburen, dans la province de Khovd se situant dans l’ouest de la Mongolie.
Le mot Tsamba fait référence au nom d’un esprit gardien de la mythologie tibétaine qui serait une partie du dieu Vishnu. Dans certaines croyances, il est considéré comme le seigneur de l’univers, destiné à le créer et à le maintenir. Son corps est aussi blanc que la lune avec trois yeux, vêtu de soie blanche, chevauchant un coursier blanc et se tenant sur un lotus en forme de lune au milieu de flammes, du vent et de la foudre. Il a l’air intrépide et féroce alors qu’il dirige toutes les créatures vivantes.
De plus, le rituel dédié à l’esprit gardien Tsamba est spécialement pratiqué pour les hommes car il est pensé qu’il apporte de bons augures à un homme et l’aide à trouver un bon partenaire dans la vie.
Le mot garav (ɣarbu) est le mot tibétain désignant la couleur blanche. Ici, pour la montagne Tsambagarav, il fait référence à son sommet qui est recouvert de neiges éternelles.
Source:
С.Нэргүй. Бурханы шашин ба монгол ёсон. Уб., 2017, page 607.
Erdembileg Myagmar, enseignant au collège de Zuun khuree et peintre de déités au monastère de Zuun khuree Dashchoilin.
- Ses éternels cheveux enneigés
Peignés sur son chef…
Les nuages blancs de Tenger
Établis sur son front …
- Doté d’une terre incrustée de trésors dorés
Nourrissant toutes ses créatures
Son manteau, orné d’un motif rocheux
Couvre son corps infini
Tel un grand-père… Ô chèr Tsambagarav
Trônant à la place d’honneur du ciel …
- Descendants du roi Galdan Boshigt1
Les Uuld avec le symbole du feu
Ont maintenu leur flamme sans périr
Pendant deux siècles
Depuis qu’elle fut allumée
Estimant leur terre natale
Admirant, vénérant et adorant
Construisant le lieu d’oblation de leur cairn
Admirant, déifiant et sacrifiant2
Célébrant leur fête du Naadam
Se réjouissant, profitant et exultant …
Tel un grand-père… Ô chèr Tsambagarav
Trônant à la place d’honneur du ciel …
- Depuis les temps anciens
Nous a protégés des ennemis et des hostilités
Et soulagea la détresse et le péril
De l’épuisement, la souffrance et la famine
- Les restes de nos ancêtres
Unis avec son sol précieux
Chéri et honoré éternellement
Dans sa riche et saine terre …
Tel un grand-père… Ô chèr Tsambagarav
Trônant à la place d’honneur de l’univers …
- Le premier jour de la nouvelle année lunaire
Jour de bons augures
Pour l’année à venir
Nous implorons vos bénédictions …
À vous, Tsambagarav, avec les dieux de la nature
Des côtes et un jarret sont présentés
Et à votre compagne, Altan Khuhii3, avec les déesses de la nature
Une poitrine de notre festin est offerte
Tel un grand-père… Ô chèr Tsambagarav
Trônant à la place d’honneur de l’univers …
- Tendrement accueilli et embrassé
Quand ma mère m’a donné naissance
Nourri dans un air pur
Baigné dans une eau cristalline
Et chauffé par le fumier ardent…
Tel un grand-père… Ô chèr Tsambagarav
Trônant à la place d’honneur de l’univers …
Source:
Nyamkh “Boroo” – Province de Khovd, région d’Erdeneburen, Shurag Bag – Éleveur Uuld – 2018.10.03.
1 Galdan Boshigt (1644-1697) était le roi de l’empire Zuungar Khaant et a longtemps et fermement lutté pour l’indépendance nationale mongole contre les envahisseurs mandchous.
2 En Mongolie, pour rendre hommage à l’esprit d’un lieu, des sacrifices (offrandes) sont faits au cairn de la région. Habituellement, trois pierres, du lait ou des produits laitiers sont sacrifiés (offerts) au cairn. Parfois, de petits morceaux de viande, du genévrier ou du thym sauvage peuvent être brûlés.
Il est également courant de voir de l’argent, ou des Khadag (écharpes en soie) attachés au cairn.
3 Altan Khuhii est la montagne respectée et vénérée de la tribu Myangad, située dans la région de Myangad, dans la province de Khovd.
With Boroo’s family. Khovd, Erdeneburen sum. 2018.10.10
