Mongol Folk Long Song – Khunii Mus
Монгол Ардын Уртын Дуу Хүний мөс – Уртын дуучин: Дүгэрийн Хорлоо.
Mongol Folk Long Song Khunii mus sang by long song singer Khorloo Duger.
Chant Long populaire Mongol Khunii mus chanté par le chanteur de chant long Khorloo Duger.
Хүний мөс
Khunii mus
“Хүний мөс” уртын дуунд гол мөрөн, амьдралын урсгал хоёрыг мөн голын мөс, хүний мөс хоёрыг зүйрлүүлсэн буюу өөрөөр хэлбэл голын урсгал мөсөндөө, хүний харилцаа ёс суртахуунд нөлөөлдөг тухай өгүүлснийг харж болно.
Эхний бадагт усны урсгалаар аливаа шинэ харилцааны сэтгэл хөдлөл ихтэй үеийг, удаах бадагт тунамал голоор тогтож төлөвшсөн харилцааг илэрхийлж буй.
Чухамдаа хүний сэтгэл хэчнээн хөдөллөө ч чин үнэн, шударга явах, мөн харилцаа улам дотносон лавшрах тусам хань ижил, үерхсэн найз нөхдөдөө амласан амлалт, тангарагтаа хүрэхийн чухлыг илэрхийлжээ.
Уртын дуу судлаач Аюушжавын Алимаа дуу бүтсэн түүхийн тухай МУГЖ Чойжилын Намжилын эхнэрийн дурсамжаас бидэнтэй хуваалцсан нь: “Намжил гуай нэг айлд ороод Шаравсэнгэ гуайтай хэсэг ярьж суужээ. Тэр хоёр айлд шүлэг найраг ярилцсан бололтой. Тэгээд эхнэр нь гадаа хүлээж байтал хоёул гарч ирээд “Шаравсэнгэ дууны шүлэг өглөө, ая хийнэ” гэж Намжил гуай хэлжээ. Дараа нь тэрээр өндөр уулан дээр гарч суугаад аяа зохиосон гэдэг.”
- Үерлээд үерлээд урсахдаа
Өнгөө алдаагүй голын мөс
Үерхээд үерхээд ханилахдаа
Үнэнчээ алдаагүй хүний мөс
- Тунараад тунараад урсахдаа
Тунгалгаа алдаагүй голын мөс
Танин танилцан ханилахдаа
Тангарагаа алдаагүй хүний мөс
- Uyerleed uyerleed ursakhdaa
Unguu aldaagui goliin mus
Uyerkheed uyerkheed khanilakhdaa
Unenchee aldaagui khunii mus
- Tunaraad tunaraad ursakhdaa
Tungalgaa aldaagui goliin mus
Tanin taniltsan khanilakhdaa
Tangaragaa aldaagui khunii mus
Эх сурвалж: Төв халхын алдарт уртын дуучин Чойжилын Намжил зохиосон. Үг. Жавзандолгорын Шаравсэнгэ, Ая. Чойжилын Намжил.
Kümün-ü mösü
- Üyerleged üyerleged urusqu-dur-iyan
Öngge-ben aldaɣ-a-ügei ɣool-un mösü
Üyerkeged üyerkeged qanilaqu-dur-iyan
Ünenči-ben aldaɣ-a-ügei kümün-ü mösü
- Tunuraɣad tunuraɣad urusqu-dur-iyan
Tungɣalaɣ-iyan aldaɣ-a-ügei ɣool-un mösü
Tanin tanilčan qanilaqu-dur-iyan
Tangɣariɣ-iyan aldaɣ-a-ügei kümün-ü mösü
Дүгэрийн ХОРЛОО гуайн дуулснаар
Үндэс хөг: Соль бемоль (Gb) – Си (B) (A440)
Дууны эхлэл, морин хуур дээр: Ми > ^Соль бемоль (E > ^Gb)
Эвтэй морин хуурын барилт: Ми бемоль > ^Фа (Eb > ^F)
{: Үерлээ-хээ–хий-ээ—^^-хий-ээ—^^–хээ-ээ–д V
Үерлээ-хээ-хээ-хий-ээ—^^–хээ-ий-хээ-хээ-ий-ээ-ээ– V
Ээ–хээ-ээ—^^–ээ-хээ-ий—^^– хий-^-^-^- хээ-^-^-^– ээ–^^-хий-ээ- ~~ -^-^-^-^-хээд V
Урс-ээ-хаа-даа—^^^-аа-хаа-хүү-хүү-хүү-хий-хий-ээ-хий-ээ—^^-хий-ээ— * V
Өн-гөө-хөө— ^ ~~~ — ~ ^^ — өө-хөө- V
Алдаа–~~ гүй-ээ-^—^^-ээ-хээ-хий–ээ-ий-хээ—^^-хээ- V
Голы-хий-ий—ий-хий-ийн мөсөө–ий-ээ— V :}
{: Үерхээ-хээ–хий-ээ—^^-хий-ээ—^^–хээ-ээ–д V
Үерхээ-хээ-хээ-хий-ээ—^^–хээ-ий-хээ-хээ-ий-ээ-ээ– V
Ээ–хээ-ээ—^^–ээ-хээ-ий—^^– хий-^-^-^- хээ-^-^-^– ээ–^^-хий-ээ- ~~ -^-^-^-^-хээд V
Хан-нил-хаа-даа—^^^-аа-хаа-хүү-хүү-хүү-хий-хий-ээ-хий-ээ—^^-хий-ээ— * V
Үнэн-чээ-хээ— ^ хий-ээ— ^^ хээ- V
Алдаа–~~ гүй-ээ-^— V ээ–^^–хээ-хий–ээ—^^-хээ- V
Хүний-хий-ий—ий-хий-ийн мөсөө–ий-ээ— V :}
Khunii Mus
Morality
In the long song “Khunii Mus” we can find analogies between the river and the flow of life, as well as the river’s ice and human morality, or in other words the effect of river’s flow on ice and the influence of relationships on human morality.
In the first verse, the overflow of the river can refer to the effervescence of emotions that one can feel in a fresh relationship. In the second verse, the sedimented river can refer to a relationship in its established state.
Indeed, even in an explosion of emotions it is important to stay sincere and faithful, and as the relationship evolves and settles it is important to keep our vow and honour our promises to our partner or friend.
The story of the creation of the song was shared with us through a memory of the wife of Namjil Choijil, State honored artist, by the long song researcher Alimaa Ayushjav, : “Mr. Namjil visited a family and engaged in a conversation with Mr. Sharavsenge for a while. Probably they have talked about poetry. Then, while his wife was waiting outside, they both came out and “Sharavsenge just gifted me a poem and I will compose a melody for it” Namjil said. It is said that he composed the melody while sitting on a high mountain.”
- Even in an inundating deluge
The river’s ice stays untarnished
Even in a springing friendship
The morality stays faithful
- Even in a sedimenting overflow
The river’s ice stays crystal clear
Even in an settling union
The morality keeps its vow
Source: Composed by the Tuv Khalh renowned long song singer Ch. Namjil. Lyrics: Sharavsenge Javzandolgor, Melody: Namjil Ch.
Khunii mus
Moralité
Dans le chant long “Khunii Mus”, nous pouvons trouver des analogies entre le fleuve et le flux de la vie, ainsi qu’entre la glace du fleuve et la moralité humaine, ou en d’autres termes l’effet du débit du fleuve sur la glace et l’influence des relations sur la moralité humaine.
Dans le premier couplet, le débordement de la rivière peut faire référence à l’effervescence d’émotions que nous peuvons ressentir dans une relation nouvelle. Dans le deuxième couplet, la rivière sédimentée peut faire référence à une relation dans son état établi.
En effet, même dans une explosion d’émotions, il est important de rester sincère et fidèle, et à mesure que la relation évolue et s’installe, il est important de tenir notre vœu et d’honorer nos promesses envers notre partenaire ou ami-e.
L’histoire de la création de ce chant long nous a été partagée à travers un souvenir de l’épouse de Namjil Choijil, artiste honoré d’État, par la chercheuse de chants longs Alimaa Ayushjav : “M. Namjil a rendu visite à une famille et a engagé une conversation avec M. Sharavsenge pendant un moment. Ils ont probablement parlé de poésie. Puis, pendant que sa femme attendait dehors, ils sont sortis tous les deux et “Sharavsenge vient de m’offrir un poème et je vais en composer une mélodie”, a déclaré Namjil. Il est dit qu’il a composé la mélodie de ce chant long assis sur une haute montagne.”
- Même dans un déluge inondant
La glace de la rivière reste intacte
Même dans une amitié naissante
La morale reste fidèle
- Même dans un débordement sédimentaire
La glace de la rivière reste limpide
Même dans une union qui s’installe
La morale tient son vœu
Source: Composé par le chanteur de chant long Tuv Khalkh de renom Ch. Namjil. Parole : Sharavsenge Javzandolgor, Mélodie : Namjil Ch.
