Mongol Folk Long Song – Khulst Nuur
Монгол Ардын Уртын Дуу Хулст нуур – Уртын дуучин: Должинсүрэнгийн Долгоржав.
Mongol Folk Long Song Khulst nuur sung by long song singer Dolgorjav Doljinsuren.
Chant Long populaire Mongol Khulst nuur chanté par le chanteur de chant long Dolgorjav Doljinsuren.
Хулст нуур
Khulst nuur
“Хулст нуур” уртын дуу нь ачлал хайрт ээж ааваа санагалзан, тэднийхээ эрхэм нандин чанар, хайр энэрлийг ухаарч буйн илэрхийлэл гэж үзэж болно.
Уртын дуучин, судлаач М.Дорждагвын дурдсанаар “Хулст нуур” уртын дуу нь Увс аймгийн Ханхөхийн нутгаас эхтэй байх боломжтой бөгөөд 19-р зууны дунд үеэс үүсэлтэй байх магадлалтай гэжээ.I Чухамдаа энэ дууг тухайн нутгийн ард олон ихэвчлэн мэддэг, харин сүүлийн үед л бусад нутаг орноор тархан дэлгэрсэн нь ийм санаа дэвшүүлэх суурь болно. Түүнчлэн халиун морины тухай дурдсан нь энэ дууг нийгмийн аль давхаргаас гарсныг таамаглахад дөхөм болгож байна. Учир нь тухайн үед язгууртан угсаатай хүмүүс л ийм морь унадаг байжээ. Тиймээс эцэг эхийнхээ бишрэм зан чанарыг халиун мориныхоо сайн шинжүүдтэй зүйрлэсэн нь бахархан магтаж, талархан хүндэлж буй сэтгэлийг улам гүнзгийрүүлж байна.
Энэхүү уртын дуу нь нэгэн онцлог шинж чанартай. Уртын дууны шүлэг нь ихэвчлэн дөрвөн шадтай буюу давхар хос мөртэй байдаг. Эхний хоёр шад нь ихэвчлэн амьтад, амьтдын зан авир эсвэл аяс байдал, байгалийн өнгө үзэгдлийг дүрсэлдэг бол сүүлийн хоёр шад нь хүн зоны аж байдал, сэтгэлийг дүрсэлдэг. Тийм ч учраас уртын дууны аяыг ихэвчлэн хоёр удаа эгшиглүүлдэг. Эхний удаа байгальд (эхний хоёр шад) зориулж, дараагийн удаа хүмүүст (сүүлийн хоёр шад) зориулдаг. Харин “Хулст нуур” уртын дууны хувьд аяыг дөрвөн удаа давтдаг (шад тутамд нэг ая) нь маш ховор тохиолдол бөгөөд энэхүү дууг уртын дууны урын сан дахь өвөрмөц бүтээл гэдгийг харуулж байна. Өөр нэг онцлог шинж нь дууны ая төгсгөлгүй үргэлжлэх мэт мэдрэмж төрүүлдэг нь Ханхөхийн нурууны эцэс хязгааргүй, уужим талыг санагдуулж, дуучны дурсан санагалзах сэтгэлийг тодотгосон шинжтэй.
Сүүлийн хоёр бадгаас бид дууны гол дүр нь төрсөн гэр, ээж ааваасаа хол яваа эмэгтэй бөгөөд тэрээр аз жаргалтай цаг үе рүүгээ буцан очихыг, шувуу болон нисээд хайрт ээжийнхээ дэргэд байхыг, тэр ч бүү хэл эхээсээ холдохгүй гэсэндээ хүү болон төрсөн ч болоосой хэмээн хүсэж буй нэгэн байх боломжтой гэж тайлж болохоор байна. Чухамдаа монгол эмэгтэйчүүд ихэвчлэн эр нөхрийнхөө нутагт нүүн суурьшдаг бөгөөд төрсөн гэр, эцэг эхээсээ насан туршдаа хол байх тохиолдол ч бий. Тиймээс тэд ээж ааваа үгүйлэн санах нь зүйн хэрэг. Энэхүү уртын дуу нь магад хулст нуурын хөвөөнд эцэг эхээ санан бэтгэрч суусан нэгэн эмэгтэйн санаанд тодрон буусан биз ээ. Бодолд автан суусан эмэгтэй өөрийг нь хувиршгүй, цэгцхэн, номуухан, цайлган зангаар өсгөсөн сайхан эх, эцэг заяасан азтай хүүхэд насаа ухааран санасан болов уу.
Мөн бид гол дүрийг магадгүй орон гэрээсээ хол, дайн тулаанд оролцож яваа эрэгтэй яг л бүргэд шувуу газар дундуур дайран өнгөрдөг шиг хэцүү цагийг туулан гарах зүрх зоригийг хүсэмжилж буй хэмээн төсөөлж болно.
Жич: Эцэст нь хэлэхэд, энэхүү тайлбар нь зөвхөн бидний мэдрэмж, мэдрэхүйн идлэрхийлэл болохыг анхаарна уу. Ардын аман зохиолд бүтээл туурвилын үг хэллэг, тайлал нь тухайн бүс нутаг, хувь хүн бүрээс шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг.
I Хуурын аялгуунд хөглөгдсөн Хулст нуур нэвтрүүлэг – 6:23′
- Хулст нуурын хөвөөн дээр
Хурдан халиун морь минь
Хувиршгүй зангаар өсгөсөн
Ээжий аав хоёр минь
- Зэгст нуурын хөвөөн дээр
Цэвэрхэн халиун морь минь
Цэгцхэн зангаар өсгөсөн
Ээжий аав хоёр минь
- Ногоон нуурын хөвөөн дээр
Номхон халиун морь минь
Номуухан зангаар өсгөсөн
Ээжий аав хоёр минь
- Цайвар нуурын хөвөөн дээр
Цагаан халиун морь минь
Цайлган зангаар өсгөсөн
Ээжий аав хоёр минь
- Бүргэд шувуу нь болоосой
Бүгдийн дээгүүр нисэхсэн
Бүстэй үр нь болоосой
Ээж минь тантайгаа суухсан
- Хун шувуу нь болоосой
Хулсан дээгүүр дэвэхсэн
Хувьтай үр нь болоосой
Ээж минь тантайгаа суухсан
- Khulst nuuriin khuvuun deer
Khurdan khaliun mori min
Khuvirshgui zangaar usgusun
Eejii aav khoyr min
- Zegst nuuriin khuvuun deer
Tseverkhen khaliun mori min
Tsegtskhen zangaar usgusun
Eejii aav khoyr min
- Nogoon nuuriin khuvuun deer
Nomkhon khaliun mori min
Nomuukhan zangaar usgusun
Eejii aav khoyr min
- Tsaivar nuuriin khuvuun deer
Tsagaan khaliun mori min
Tsailgan zangaar usgusun
Eejii aav khoyr min
- Burged shuvuu ni boloosoi
Bugdiin deeguur nisekhsen
Bustei ur ni boloosoi
Eej min tantaigaa suukhsan
- Khun shuvuu ni boloosoi
Khulsan deeguur devekhsen
Khuvitai ur ni boloosoi
Eej min tantaigaa suukhsan
Эх сурвалж:
1, 2, 3-р бадгийг Батмөнх Г. Монгол ардын уртын дуу. Уб., 2007 номын 25-р талаас авав.
4, 5, 6-р бадгийг Гун-Аажав Түвдэнгийн. Монгол ардын уртын дуу. Уб., 2019 номын 155-р талаас авав.
Qulusutu naɣur
- Qulusutu naɣur-un köbegen deger-e
Qurdun qaliɣun mori mini
Qubirasi-ügei ǰang-iyar ösgegsen
Eji abu qoyar mini
- J̌egesütü naɣur-un köbegen deger-e
Čeberken qaliɣun mori mini
Čegčeken ǰang-iyar ösgegsen
Eji abu qoyar mini
- Noɣuɣan naɣur-un köbegen deger-e
Nomuqan qaliɣun mori mini
Nomuɣuqan ǰang-iyar ösgegsen
Eji abu qoyar mini
- Čayibur naɣur-un köbegen deger-e
Čaɣan qaliɣun mori mini
Čayilɣan ǰang-iyar ösgegsen
Eji abu qoyar mini
- Bürgüd sibaɣu anu boluɣasai
Bügüde-yin degegür niskü-sen
Büsetei ür-e inü boluɣasai
Eji mini tan-tai-ban saɣuqu-san
- Qun sibaɣu anu boluɣasai
Qulusun degegür debikü-sen
Qubitai ür-e inü boluɣasai
Eji mini tan-tai-ban saɣuqu san
Должинсүрэнгийн ДОЛГОРЖАВ гуайн дуулснаар
Үндэс хөг: Фа (F) – Си бемоль (Bb) (A432)
Дууны эхлэл, морин хуур дээр: До (C)
Эвтэй морин хуурын барилт: До (C)
{: Ху-лаа-хаа—хаа-^^— ~ * –ст U нуу-хуу—ху.ху.ху-рээ-хээ-хээ— ~ * –н/ээ/ V
Хөө—вө-хө.хө.хө-хөө—хөө-үү-хө-хө \ өө— хө.хө.хөө—н дээ— * р/ээ/ V :}
{: Хурдаа-хаа—хаа-^^— ~ * –н/аа/ U ха/ай/—хай—хай.хай.хай-лиу/уу/-хуу-хуу— ~ * –н/уу/ V
моо—хо.хо.ро-хоо-хоо—хоо-үү-хо-хо \ оо— хо.хо.хоо—рь ми/ээ/— * нь V :}
{: Хув-иршгүй-ээ—хээ-^^— ~ * U Заа-хаа—ха.ха.ха-н-гаа-хаа—р V
Өө—хө.хө.сө-хөө-хөө—хөө-үү-хө-хө \ өө— хө.хө.хөө-гсө— * н V :}
{: Ээ-жээ—хээ— \ U аа-хаа—ха.ха.ха-ва/бу/-хуу-хуу— ~ V
Хоо—хо.хо.ё-хоо-хоо—хоо-үү-хо-хо \ оо— хо.хо.хоо—р ми/ээ/— нь V :}
Khulst Nuur
The Reed Lake
The long song “Khulst Nuur” may be interpreted as an expression of yearning for one’s loving and caring parents as well as a moment of realisation of their value and importance.
According to the researcher and long song singer M.Dorjdagva, the long song “Khulst Nuur” may originate from the Khankhukhii area in the province of Uvs (in the west of Mongolia) and might date from the middle of the 19th centuryI. Indeed, this assumption can be made as this song is mostly known by the people living in that region and its diffusion is only recent.
Furthermore, the mention of the khaliun horse (bay dun – creamy colours with a black mane) helps us guess the song’s social class origin, as during that period only the aristocracy rode such mounts. Thus, the parents’ admirable character being compared with the great qualities of a khaliun horse deepens the feeling of pride, gratitude, and respect.
This long song also holds a peculiar feature. Typically, a long song’s stanza contains four verses or two pairs of two lines. The first pair generally describes animals, animals’ behaviours or conditions, or nature elements while the second pair describes humans’ conditions or feelings. Thus, the melody is usually sung twice; one time for nature (the first pair of lines) and then another time for humanity (the second pair of lines). However, in the long song “Khulst Nuur”, the melody is repeated four times (one melody per line) which is extremely rare and makes this song a unique piece in the long song repertoire.
Another notable trait is that the melody seems to be never-ending and gives a feeling of infinity, which seems to echo with the vastness of the Khankhukhii mountain as well as the deep feeling of longing of our protagonist.
The last two stanzas give us clues that the main character might be a woman far away from her home and parents as she wishes to get back to that time of happiness, to become a bird to fly back to her loving mother, and even to be a boy in order to avoid this separation. Indeed, Mongol women frequently move to the homeland of their husband, sometimes resulting in being away from home and parents all their life. It is then natural that they would feel a deep longing for their mother and father. This long song may have emerged in the mind of a woman during one of these moments, most probably on the bank of a reed lake. Lost in her thoughts, the woman would realise how lucky her childhood was, being gifted with an amazing mother and father who raised her in an unfailing, ingenious, peaceful, and ingenuous way.
We can also imagine our protagonist as a boy away from home, perhaps due to a time of war, wishing to be inspired with more courage to go through his current situation just like an eagle would go through the land.
NB: Finally, please note that this interpretation is merely the fruit of our own feelings and sensitivity. As we wander into the realm of oral folk art, the words, and thus the interpretation may vary from one region to another and from one person to another.
I Хуурын аялгуунд хөглөгдсөн Хулст нуур нэвтрүүлэг – 6:23′
- On the shore of the reed lake…
O my fast khaliun1 horse
Raised me unfailingly…
O dear mother and father
- On the shore of the tule lake…
O my pristine khaliun horse
Raised me ingeniously…
O dear mother and father
- On the shore of the green lake…
O my calm khaliun horse
Raised me peacefully…
O dear mother and father
- On the shores of the white lake…
O my light khaliun horse
Raised me ingenuously…
O dear mother and father
- I wish I were an eagle
To soar above it all…
Or even a belted2 progeny
To be by your side, O Mother…
- I wish I were a swan
To fly over the reeds…
Or a well fated progeny
To be by your side, O Mother…
Source:
1, 2, and 3rd stanzas are taken from the book Батмөнх Г. Монгол ардын уртын дуу. Уб., 2007 on the page 25.
4, 5, 6th stanzas are taken from the book Гун-Аажав Түвдэнгийн. Монгол ардын уртын дуу. Уб., 2019 on the page 155.
1 Khaliun is the coat colour of a horse which is bay dun (creamy colours with a black mane).
2 In Mongol culture a person wearing a belt (бүстэй) refers to a man.
Khulst nuur
Le lac aux roseaux
Le chant long “Khulst Nuur” peut être interprété comme une expression d’une nostalgie envers ses parents aimants et attentionnés ainsi qu’un moment de prise de conscience de leur valeur et de leur importance.
Selon le chercheur et chanteur de chants longs M.Dorjdagva, le chant long “Khulst Nuur” pourrait provenir de la région de Khankhukhii dans la province d’Uvs (à l’ouest de la Mongolie) et daterait du milieu du 19ème siècleI. En effet, cette hypothèse peut être faite car cette chanson est majoritairement connue des habitants de cette région et sa diffusion n’est que récente.
De plus, la mention du cheval khaliun (bay dun – couleurs crème à crinière noire) nous permet de deviner l’origine sociale de ce chant, car à cette époque seule l’aristocratie montait sur ces montures. Ainsi, le caractère admirable des parents étant comparé aux grandes qualités d’un cheval khaliun intensifie encore le sentiment de fierté, de gratitude et de respect.
Ce chant long possède également une propriété particulière. En règle générale, le couplet d’un chant long contient quatre vers ou deux paires de deux lignes. La première paire décrit généralement des animaux, les comportements ou les conditions des animaux, ou des éléments naturels tandis que la seconde paire décrit les conditions ou les sentiments humains. Ainsi, la mélodie est généralement chantée deux fois, une fois pour la nature (la première paire de vers) puis une autre fois pour l’humanité (la deuxième paire de vers). Cependant pour le chant long “Khulst Nuur”, la mélodie est répétée quatre fois (une mélodie par vers) ce qui est extrêmement rare et fait de ce chant une pièce unique dans le répertoire du chant long.
Un autre trait notable est que la mélodie semble sans fin et donne une sensation d’infini, qui semble faire écho à l’immensité de la montagne Khankhukhii ainsi qu’au profond sentiment de nostalgie de notre protagoniste.
Les deux derniers couplets nous donnent des indices sur le fait que le personnage principal pourrait être une femme loin de chez elle et de ses parents car elle souhaite revenir à cette époque de bonheur, devenir un oiseau pour retourner près de sa mère aimante, et même être un garçon pour éviter cette séparation. En effet, les femmes mongoles déménagent fréquemment dans la région de leur mari, les obligeant parfois à être loin de leurs terre natale et de leurs parents toute leur vie. Il est donc tout naturel que leur mère et père leur manquent profondément. Ce chant long a peut-être émergé dans l’esprit d’une femme lors d’un de ces moments, probablement au bord d’un lac aux roseaux. Perdue dans ses pensées, la femme réalisa à quel point son enfance fut chanceuse, étant pourvue d’une mère et d’un père incroyables qui l’ont élevée d’une manière infaillible, ingénieuse, paisible et ingénue.
Nous pouvons également imaginer notre protagoniste comme étant un garçon loin de chez lui, peut-être en raison d’une période de guerre, souhaitant être inspiré avec plus de courage afin de traverser sa situation actuelle, tout comme un aigle traverserait le territoire.
NB : Enfin, notez que cette interprétation n’est que le fruit de notre ressenti et de notre sensibilité. Comme nous nous promenons dans le domaine de l’art populaire oral, les mots, et donc les interprétations, peuvent varier d’une région à l’autre et d’une personne à l’autre.
I Хуурын аялгуунд хөглөгдсөн Хулст нуур нэвтрүүлэг – 6:23′
- Sur la rive du lac aux roseaux…
Ô mon rapide cheval khaliun
M’ont élevé sans faillir…
Ô chère mère et père
- Sur la rive du lac aux scirpes…
Ô mon immaculé cheval khaliun
M’ont élevé ingénieusement…
Ô chère mère et père
- Sur la rive du lac vert…
Ô mon calme cheval khaliun
M’ont élevé paisiblement…
Ô chère mère et père
- Sur la rive du lac blanc…
Ô mon clair cheval khaliun
M’ont élevé ingénument…
Ô chère mère et père
- J’aimerais être un aigle
Pour voler au dessus de tout…
Ou même une progéniture portant une ceinture2
Pour être à vos côtés, Ô Mère…
- J’aimerais être un cygne
Pour survoler les roseaux…
Ou une progéniture avec un bon destin
Pour être à vos côtés, Ô Mère…
Source:
Les couplets 1, 2, 3, 4 et 5 sont tirés du livre Батмөнх Г. Монгол ардын уртын дуу. Уб., 2007 à la page 25.
Les couplets 4, 5 et 6 sont tirés du livre Гун-Аажав Түвдэнгийн. Монгол ардын уртын дуу. Уб., 2019 à la page 155.
1 Khaliun est la couleur d’une robe de cheval, équivalente au bai dun (couleurs crême avec une crinière noire).
2 Dans la culture mongole, une personne portant une ceinture (бүстэй) fait référence à un homme.
