Mongol Folk Long Song – Alia Saaral
Монгол Ардын Уртын Дуу Алиа саарал – Уртын дуучин: Солийн Цоодол.
Mongol Folk Long Song Alia saaral sung by long song singer Tsoodol Soli.
Chant long populaire Mongol Alia saaral chanté par le chanteur de chant long Tsoodol Soli.
Алиа саарал
Alia saaral
“Алиа саарал” уртын дуунд нэгэн жаргалтай, гэнэн залуугийн золгүй явдлын тухай өгүүлдэг. Залууг Алиа саарал, Үүлэн бор гээд олон сайхан морьтой баян айлын адуучин болов уу гэж таамаглаж болно. Учир нь гэнэн цайлган зантай залуу хүү адуун сүргийн эзэн байж таарахгүй гэсэн санаа юм.
Нэгэн өдөр залуу Алиа саарлаа унах гэтэл морь нь хөрш айлын адуу даган оджээ. Мориныхоо аргамжааг чангахан зангидаагүйгээс морио алдсан нь тэр. Дараа өдөр нь мөрөөдлийн хүлэг Үүлэн бороо барих гэсэн ч мөн л болхи зангаасаа болж хулжааж алдав. Залуу айл саахалтын доог тохуу болж, сэтгэл нь тавгүйтжээ.
Ингэж олны элэг доог болохын оронд арга сэдэж хайртай бүсгүйдээ очиж уулзахаар залуу зориг шулуудаж гэнэ. Бүсгүй нь гол усгүй хуурай, алс буйд газарт суудаг ажээ. Гэнэт л урам нь бадарсан залуу юу эсийг ч бэлдэхээ мартан, уух ус ч үгүй замдаа гарчээ. Эцэст нь морь нь явдалдаа туйлдаж унаад, залуу замын дунд гар мухардан үлддэг.
Энэ дуу бидэнд тал нутгийн амьдрал амар тайван, аз жаргалтай санагдах хэдий ч хүнд хэцүү зүйл ч мөн тэнд бий гэдгийг сургамжилж буй юм. Байгаль орчин, цагийн байдал, үг үйлдлээ сайтар ажиж, ухамсар болгоомжтой явах нэн чухал. Эс бөгөөс хэцүү тохиол, муу үр дагаварт хүрж мэдэх билээ.
Нэмж сонирхуулахад “Алиа саарал” уртын дуу нь уртын дууны урын сан дахь алиа хошин аястай цөөхөн хэдэн дууны нэг юм.
Жич: Эцэст нь хэлэхэд, энэхүү тайлбар нь зөвхөн бидний мэдрэмж, мэдрэхүйн илэрхийлэл болохыг анхаарна уу. Ардын аман зохиолд бүтээл туурвилын үг хэллэг, тайлал нь тухайн бүс нутаг, хувь хүн бүрээс шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг.
- Алиа саарлыг уная даа гэсэн юм аа хө
Айлынхаа адуундаа хулжаагаад алдав аа хө
Амраг хүүдээ очъё доо гэсэн юм аа хө
Айлын багачуул шоолоод горьгүй дээ хө
- Үүлэн борыг уная даа гэсэн юм аа хө
Үүрийн шөнөөр хулжаагаад алдав аа хө
Үнэнч хүүдээ очъё доо гэсэн юм аа хө
Үеийн багачуул шоолоод горьгүй дээ хө
- Манараад харагдах нь мэдэхгүй хөндий байна1
Мэдэл муутай төрснөөс ингэлгүй яах вэ хө
Унасан морь нь ундаар муудаад байна хө
Учирсан хонгор нь санагдаад байна хө
- Alia saarliig unaya daa gesen yum aa khu
Ailiinkhaa aduundaa khuljaagaad aldav aa khu
Amrag khuudee ochiyo doo gesen yum aa khu
Ailiin bagachuul shoolood gorigui dee khu
- Uulen boriig unaya daa gesen yum aa khu
Uuriin shunuur khuljaagaad aldav aa khu
Unench khuudee ochiyo doo gesen yum aa khu
Uyeiin bagachuul shoolood gorigui dee khu
- Manaraad kharagdakh ni medekhgui khundii baina
Medel muutai tursnuus ingelgui yaakh ve khu
Unasan mori ni undaar muudaad baina khu
Uchirsan khongor ni sanagdaad baina khu
Эх сурвалж:
Содном Б., Надмид Н. Ардын уртын дуунууд. Уб., 1959, 4-р тал.
1 Энэхүү мөрөөс бид гол дүрийн залуугийн сэтгэлийг ажиглаж болох юм. Хайрт хүн нь алс хол байх тусам өөрийнх нь нутаг орон, зорьж яваа газар нь ч мөн харанхуй, хүйтэн, хүсэмгүй мэт санагдана. Түүнээс гадна хайрт бүсгүйгээ хараагүй удсан болохоор түүний дүр төрх ч бүдгэрч эхэлжээ.
Aliy-a saral
- Aliy-a saral-i unuy-a da kemegsen yum a kö
Ayil-un-iyan aduɣun-dur-iyan quljiyaɣad aldaba a kö
Amaraɣ küü-degen očiy-a da kemegsen yum a kö
Ayil-un baɣačuul šoɣulaɣad ɣori-ügei de kö
- Egülen boru-yi unuy-a da kemegsen yum a kö
Ür-ün söni-ber quljiyaɣad aldaba a kö
Ünenči küü-degen očiy-a da kemegsen yum a kö
Üy-e-yin baɣačuul šoɣulaɣad ɣori-ügei de kö
- Manaraɣad qaraɣdaqu anu medekü-ügei köndei bayin-a
Medel maɣu-tai törügsen-eče inggil-ügei yaɣakiqu bui kö
Unuɣsan mori anu umda-bar maɣudaɣad bayin-a kö
Učaraɣsan qongɣur anu sanaɣdaɣad bayin-a kö
Солийн ЦООДОЛ гуайн дуулснаар
Үндэс хөг: Ми бемоль (Eb) – Ля бемоль (Ab) (A445)
Дууны эхлэл, морин хуур дээр: Нарийн соль > Нарийн Си бемоль (G > Bb)
Эвтэй морин хуурын барилт: Ре > Фа (D > F)
{: А-лиа— ха–оо.хо.хо–хан саа-рал-лы-ий-гээ-хээ-хий-оо-ээ-хээ-хээ-оо— ~ * V
аа— ^^^ хий-хий-ээ-хээ-хээ-аа-үү-үү ~ н V
У-ная/ий/–хий- даа— ^^ U үү-хүү-аа-хүү-оо-хоо-лоо V
гэсэн юм/ийм/ аа-хаа-о^хо-аа-хаа- хө—* V
Ай-лын-хий-ээ-хий-ээ-хаа-аан V
адуун-даа/мина/ үү–хүү-хүү үү-хүү-үү-үү—н V
хул-жаагаа-хаа-аа д/ийл/ алдав/дөв/ аа V
аа-хаа-хаа-ий ээ-хий-ээ-хээ оо— ~ V :}
{: А–ма-ра–хаа-оо.хо.оо-лоог хүү-хүү-дээ-хээ-гээ-хээ-хий-оо-ээ-хээ-хээ-оо— ~ * V
ээ— ^^^ хий-хий-ээ-хээ-хээ-аа-үү-үү ~ н V
о-чъё-хий доо— ^^ U үү-хүү-аа-хүү-оо-хоо-лоо V
гэсэн юм/ийм/ аа-хаа-а^ха-аа хө— V
Ай-лын-хий-ээ-хий-ээ-х/л/аан V
багачуул /мина/ үү–хүү-үү үү-хүү-үү-хүү—н V
шоо-лоо-хоо-доо-хоо горьгүй дээ-хээ V
аа-хаа-хаа-ий ээ-хээ-ий-хээ оо— ~ * V :}
Alia Saaral
In the long song “Alia Saaral”, we follow the misadventures of a happy go lucky young man who takes care of a wealthy family’s herd full of many exceptional horses, like the Alia Saaral or the Uulen Bor. We can make this assumption due to the boy’s easy going character. Indeed it is unlikely that he could have such a herd on his own.
One day, the Alia Saaral, a horse he was hoping to ride, took off with a neighbour’s herd. It turns out the boy had not tied its tether tightly enough. Then the next day, another of his dream horses, the Uulen Bor, ran away due to his clumsy spirit. This situation makes him the laughingstock of the neighborhood and weighs on his feelings.
In the end, he finds the courage, in spite of being mocked, to visit the woman he loves. She lives in a dry and faraway land. Caught up in his enthusiasm, he made haphazard preparation and took off without even taking water. As a result his horse collapsed from exhaustion and he got stuck on the way…
We could learn from this song that even if life in the steppe can seem joyful and simple it can also be harsh and difficult at times, thus it is essential to stay conscious and aware of our environment and actions for those can bring heavy consequences if taken lightly.
It is also interesting to note that the long song “Alia Saaral” is one of the rare songs to be endowed with a comic touch in the repertoire of long songs.
NB: Finally, please note that this interpretation is merely the fruit of our own feelings and sensitivity. As we wander into the realm of oral folk art, the words, and thus the interpretation may vary from one region to another and from one person to another.
- I wanted to ride the Alia Saaral
Alas it escaped with another herd…
I wanted to visit my childhood sweetheart
But the neighbouring kids’ chaffing is so wearing…
- I wanted to ride the Uulen Bor
Alas it fled at first light…
I wanted to visit my faithful darling
But my peers’ chaffing is so wearing…
- A distant mist where lies an unknown valley1
A poor birth soul’s aftermath…
A rode horse faltering of thirst
A destined love who is longed for…
Source:
Содном Б., Надмид Н. Ардын уртын дуунууд. Уб., 1959, page 4.
1 In this line we can perceive the feelings of our protagonist. Indeed as his love is far away, the land he lives or the land he is passing feels gloomy, cold and unwelcoming. Beside this, we can also imagine that as he has not seen and met with her in a long time, her image starts to fade away.
Alia saaral
Dans le chant long “Alia Saaral”, nous suivons les mésaventures d’un jeune homme un peu simplet et insouciant qui s’occupe du troupeau d’une famille aisée composé de nombreux chevaux exceptionnels, comme l’Alia Saaral ou l’Uulen Bor. Nous pouvons faire cette hypothèse en raison du caractère maladroit du garçon. En effet, il est peu probable qu’il ait acquis un tel troupeau par lui-même.
Un jour, l’Alia Saaral, un cheval qu’il espérait monter, prit la fuite avec un troupeau voisin. Il s’avère que le garçon avait attaché sa longe de manière trop lâche. Puis le lendemain, un autre cheval rêvé, l’Uulen Bor, s’enfuit en raison de son esprit distrait. Cette situation fait de lui la risée du voisinnage et pèse sur son moral.
Au final, il trouve le courage, malgré les moqueries, de rendre visite à la femme qu’il aime. Elle vit dans une contrée aride et lointaine. Pris par son enthousiasme, il se prépara hâtivement et se mit en route sans même prendre d’eau. En conséquence, son cheval s’effondra, épuisé, et il se retrouva coincé sur la route…
La morale de ce chant pourrait être que même si la vie dans la steppe peut sembler joyeuse et facile, elle peut aussi être parfois rude et difficile, il est donc essentiel de rester conscient de notre environnement et de nos actions, car celles-ci peuvent avoir de lourdes conséquences si elles sont prises à la légère.
Il est également intéressant de noter que le chant long “Alia Saaral” est l’un des rares chants à être doté d’une touche comique dans le répertoire du chant long.
NB : Enfin, notez que cette interprétation n’est que le fruit de notre ressenti et de notre sensibilité. Comme nous nous promenons dans le domaine de l’art populaire oral, les mots, et donc les interprétations, peuvent varier d’une région à l’autre et d’une personne à l’autre.
- Je souhaitais chevaucher l’Alia Saaral
Hélas il s’échappa avec un autre troupeau…
Je souhaitais rendre visite à mon amour d’enfance
Mais les moqueries des enfants voisins sont si épuisantes…
- Je souhaitais chevaucher l’Uulen Bor
Hélas il s’enfuit aux premières lueurs de l’aube
Je souhaitais rendre visite à ma fidèle chéri
Mais les moqueries de mes pairs sont épuisantes…
- Une brume lointaine où se trouve une vallée inconnue1
Les séquelles d’une pauvre âme dès la naissance…
Un cheval chevauché chancelant de soif…
Un amour destiné qui est tant désiré…
Source:
Содном Б., Надмид Н. Ардын уртын дуунууд. Уб., 1959, page 4.
1 Dans ce vers, nous pouvons entrevoir les sentiments de notre protagoniste. En effet, sa bien aimée étant loin, la terre où il vit ou l’endroit qu’il traverse paraît sombre, froid et peu accueillant. De plus, nous pouvons aussi imaginer que, ne l’ayant pas vue depuis longtemps, l’image de sa bien aimée commence à s’estomper.
